موضوع : ارزشيابي
مقدمه :
يكي از دستورات اكيد دين مبين اسلام ارزيابي و محاسبه مستمر انسان از عملكرد خود براي خود سازي و رشد معنوي است كه از حديث شريف « حاسبوا قبل ان تحاسبوا » برداشت مي شود. بديهي است اين سفارش سازنده نه فقط در زمينه امور فردي بلكه در زمينه تمام امور جمعي و اجتماعي منشاء‌بركات و حركات بسياري خواهد بود .
از سويي ديگر براي بناي يك تشكيلات كامل و بي نقص لازم است تمام اجزاي مورد نياز را مورد توجه قرار داد و چرخه كار هر يك را مشخص نمود . لذا به نظر مي رسد براي رشد و بالندگي يك مجموعه سازماني از بدو امر لازم است قسمتي به ارزيابي مداوم افراد ، برنامه ها ، سمت ها ، نمودار و آينده آن تشكيلات بپردازد . و چراغي فرا روي آن روشن نمايد . واضح است هر چه از عمر آن مجموعه مي گذرد ، بايد تشكيلات ارزشيابي كننده وسيعتر و منسجمتر گردد.
اهداف مد نظر از ارزشيابي :
۱- ايجاد نظام شايستگي و مبناي عادلانه براي تشخيص شايستگي افراد
۲- تشخيص به موقع نقاط ضعف كمبودهاو آسيب ها و ارائه راه حل هاي مناسب براي رفع آن
۳- شناخت به موقع نقاط قوت و خدمات سازنده و تقويت و تشويق آن
۴- پيشگيري ، كاهش و رفع تنشهاي احتمالي در عرصه هاي اجرايي و تربيتي
۵- بالا بردن ميزان دقت در مراحل مختلف اجراي برنامه ها
۶- ايجاد مبناي صحيح براي برنامه ريزي ها وجابجاييهاي نيروها در سازمان
۷- بررسي مداوم شيوه ها ، راهكارها و برنامه ها جهت تحقق اهداف و اصول سازماني
ضرورت ارزشیابی :
وجود نظام ارزشیابی در یک مجموعه محاسن و فواید زیادی را به دنبال دارد همانطور که فقدان آن مضراتی را خواهد داشت . بطور کلی می توان با برشمردن معایب نبود سیستم ارزشیابی به ضرورت وجود آن نیز پی برد.
یک تشکیلات بدون ارزشیابی نمی تواند سریع به هدف برسد ، چرا که ممکن است مدتها مجبور باشد یک روش ناموفق را تجربه کند و تیر در تاریکی بیندازد تا شاید بعد از یک یک زمان طولانی با شکست مواجه شود . اساساً چنین تشکیلاتی از روش آزمون و خطا بهره می جوید لذا به سختی می تواند از نوآوری و پویش استفاده نماید.
یکی دیگر از آفتهای پایگاه فاقد ارزشیابی ریزش زیاد و بعضاً آرام است که میتواند نتایج رویش و جذب فراوان را از بین ببرد . از دیگر ایرادات چنین مجموعه ای میتوان به انتظار بیش از حد نیروهای مستعد برای کسب سمتهای بالاتر اشاره کرد.
نبود نظام ارزشیابی آفت های بسیار دیگری نیز داردکه بهمین‌مقدار بسنده می نماییم.
تعریف ارزشیابی :
ارزشیابی فرایندی است که در آن عملکرد افراد و همچون شیوه اجرا و اثر گذاری برنامه های پایگاه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و نقاط ضعف و قوت آن شناسایی می گردد.
نکته : ارزشیابی در سازمانها و مجموعه های مختلف به نام کارکرد تعریفهای مختلفی دارد و همچنین از لحاظ علمی تعریفهای متعدی برای مقوله ارائه شده که در یک تشکل مسجدی تعریف فوق مناسبتر به نظر می رسد.
از آنجا که برای تحقق این امر لازم است واحد در سازمان پایگاه زیر نظر فرماندهی پیش بینی گردد ، نام آنرا واحد برنامه و ارزشیابی می گذاریم . که وظیفه واحد فوق علاوه بر پرداختن به بحث ارزشیابی طراحی و برنامه ریزی سیاستهای کلان پایگاه و همچنین بررسی و اظهار نظر کارشناسی درباره طرح های ارائه شده از سوی واحدهای مختلف می باشد.
اقسام ارزشیابی :
با تأمل در موضوعات ارزشیابی یعنی آنچه معمولاً مورد ارزشیابی و بررسی قرار می گیرد می توان اقسام ارزشیابی را به شرح ذیل ترسیم نمود:
۱- ارزیابی از افراد : در این قسم عملکرد فردی ، تصمیمات تدابیر ، اظهار نظرها و شایستگی های افراد از آن حیث که یک عضو پایگاه بسیج هستند مورد بررسی قرار می گیرد.
خود این افراد هم بر سه قسمند:
الف) کادر تربیتی و مسؤولین پایگاه
ب) کادر تربیتی و مربیان پایگاه
ج) نیروها و اعضای پایگاه
۲- ارزیابی از برنامه ها که نوع برنامه های موردارزیابی هم بر دو قسم است:
الف) برنامه های ابلاغی یعنی برنامه هایی که به عنوان سیاستهای کلان پایگاه جهت کارشناسی و اظهار نظربه واحد برنامه و ارزشیابی ارائه می‌شوند.
ب) برنامه های پیشنهادی یعنی برنامه هایی که توسط واحدهای تحت امر پایگاه در مقاطع مشخص به ما فوق ارائه می گردند و لازم است نظر کارشناسی پایگاه توسط این واحد درباره آنها اعلام گردد.
۳- ارزیابی امکانات : در این قسم تناسب امکانات واحدها با مأموریتهای محوله و میزان تلاش واحدها برای تأمین امکانت و ما یحتاج ضروری مورد بررسی و توجه قرار می گیرد و پیشنهادات عملی ارائه می گردد.
۴- ارزیابی سازمان : رشد و بالندگی یک سازمان وابسته به بررسی مداوم و انعطاف پذیری آن متناسب با شرایط زمان و مکان است. خصوصاً در یک سازمان فرهنگی مانند پایگاه بسیج گاهی اوقات ریزترین حرکات ، بزرگترین تغییر را در معاملات افراد ایجاد می نماید . لذا باید همیشه این دغدغه را داشت که سازمان ترسیم شده جوابگوی نیازها ،طرح و برنامه ها می باشد ؟ آیا از انعطاف پذیری لازم برخوردار است ؟ آیا اساساً قابل تحقق است و اگر هست در حال حاضر چه میزان از آن محقق شده است ؟ چه میزان از فعالیتها در داخل و چه میزان از آن در خارج از سازمان انجام می پذیرد و بسیاری از سؤالات دیگر…
وظایف واحد برنامه و ارزشیابی :
مأموریت کلی این واحد مشورت گرفتن و مشورت دادن به منظور حسن اجرای اهداف به مسؤول پایگاه ، جانشین مربوطه و همچنین شخصیت های حقیقی است و یا حقوقی که بدین منظور از طرف ایشان معرفی می گردند.
اکنون با توجه به تقسیم بندی قبلی وظایف این واحد در دو مقوله به شرح ذیل پیش بینی می گردد:
الف) وظایف واحد در مقوله طرح وارزیابی برنامه:
۱- طراحی مقدمات لازم برای فرهنگ سازی و کاربردی کردن دستورالعمل های فراگیر ویژه رده های مافوق نیروی مقاومت و ابلاغ آن به واحد های پایگاه
۲- اخذ ، یکسان سازی و تطبیق کلیات برنامه های واحد و هماهنگ نمودن آنها با سیاسیهای کلی بسیج و شورای مرکزی پایگاه جهت ابلاغ به مجموعه پایگاه
۳- آسیب شناسی به موقع و ارائه طرح برای رفع و دفع آفات و آسیب های تشکیلاتی
۴- استفاده بهیمه از آمار ، ارقام ، نتایج بدست آمده از ارزیابی ها تجربیات ، طرح ها ، گرایش ها ، طرح ها ، پیشنهادها و انتقادات اعضای مجموعه با هدف اصلاح و تقویت عملکرد مجموعه در مورد برنامه های گروه ها ، دوره ها ، اردوها ، واحدهای مختلف ، رفتار و عملکرد مسؤولان و برنامه ریزی برای واحد های مختلف و ارائه گزارش آن به مسؤولان مربوطه
۵- شناسایی ، پیشگیری و ارائه راهکار به مسؤولان پایگاه برای حل و فصل تنشهای احتمالی فکری و یا تداخلات اجرایی بین اعضای مجموعه در داخل و یا خارج واحد های مربوطه
۶- شناسایی و پیشگیری از سوء برداشتها ، شایعات و قضاوتهای بیجا و بدون پشتوانه علمی که احیاناً درباره سازمان پایگاه و یا افراد آن صورت می گیرد و ارائه راه حل وتدابیر مناسب برای تشریح و توجیه صادقانه آن موارد
۷- ارزیابی فعالیت های فکری وفرهنگی اجرایی کادر و اعضای مجموعه در خارج از پایگاه مسجد مثل فعالیت در دانشگاهها ، ادارات و مدارس مربوطه در راستای تبلیغ دین مبین اسلام.
۸- حیطه بندی ، طبقه بندی ، ثبت و بایگانی اطلاعات ، گزارش ها و همچنین طبقه بندی نتایج ، مراتب و مراحل بررسی های انجام شده و یا در دست اقدام در سازمان
۹- کارشناسی کردن طرح های پیشنهادی از سوی شورای فرهنگی ، شورای اجرایی ، واحد ها ، قسمت ها و یا افراد سازمان و یاخارج از سازمان
۱۰- ارائه راهکارهای مناسب با رعایت اصول و ارزشهای اسلامی و مطابق منشورهای تربیتی و اجرایی پایگاه به منظور ارتقاء سطح فکری ، معنوی و بالابردن توان اجرایی کار وسایر افراد پایگاه وحراست ازدستاوردهای پایگاه
۱۱- بررسی و ارزیابی مستمر برنامه از نظر جذابیت و محتوا به منظور شناخت نیازمندیهای نیروها ازنظر نوع ، کیفیت و کمیت برنامه ها در راستای ارتقای سطح کلی عملکرد پایگاه
۱۲-بررسی و بازنگری مداوم منشورهای تربیتی و اجرایی و شرح وظایف در واحدهای مختلف به منظور تشخیص بازدهی کافی نیروها با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی و متناسب با اصول و ارزشهای ثابت دینی – اجتماعی و ارائه آن نتایج به مسؤولان مافوق پایگاه
۱۳-بررسی و ارزیابی مستمر برنامها در حین اجرا به منظور تشخیص لزوم تأسیس و ایجاد مسؤولیتهای جدید و یا حذف مسؤولیتهای غیر نافع
ب) وظایف واحد در مقوله ارزیابی افراد :
۱- شناخت نقاط قوت افراد ، گروهها وواحد ها در صورت موفقیت و همچنین انذار و آگاهی آنها در صورت برخورداری از یک روند راکد و منفی
۲- ارزیابی مستمر نیروها از نظر اجرایی و تربیتی و دارا بودن شاخصه های لازم
۳- شناسایی و پیشنهاد افراد مستعد جهت تصدی مسؤولیتهای مختلف و همچنین پیشنهاد جابه جایی و عزل افراد بر اساس جمع بندی نهایی
۴- انجام نظر سنجی از اولیای اعضاء در رستای حفظ و ارتقای سطح علمی ، فکری و اخلاقی ایشان
۵- همفکری با مسؤولان واحد ها و گروهها در جهت کشف و جهت دهی صحیح استعدادها
روشهای ارزشیابی :
به طور کلی می توان ارزشیابی را از لحاظ زمان و مکان و بدین شکل تقسیم بندی نمود:
زمانی : از لحاظ زمانی ارزشیابی به دو قسم منظم و نامنظم ( موردی ) تقسیم می شود:
ارزشیابی منظم که می تواند در مقاطع زیر اجرا شود:
۱- هر روز باشد مانند حضور و غیاب اعضا که برای ثبت سوابق و شناسایی فعال از عادی مورد نیاز است.
۲- هر هفته باشد. مانند: گزارش‌گیری از بیلان فعالیتهای یک‌گروه در هفته
۳- ماهانه باشد . مانند: بررسی سیر برنامه ها واحد در ماه
۴- فصلی باشد. مانند: گزارش گیری های سه ماهه از روند فعالیت‌یک‌واحد
۵- سالانه باشد. مانند: دریافت بیلان کار واحدهای پایگاه در یک سال
ارزیابی نامنظم که بنا به مأموریت ها و برنامه های خاص انجام می شود از یک مقطع زمانی آغاز می شود و با انتهای آن برنامه پایان می پذیرد. نمونه های آن نیز در پایگاه بسیار است : اردوها ، گشتهای شبانه ، ایست و بازرسی ، رزمایش و …
اما آنچه کمتر مورد توجه قرار می گیرد ارزیابیهای منظم و مداوم است که معمولاً متولی معینی ندارد و بی توجهی به آن در دراز مدت مشکلاتی را به بار می آورد .
مکانی : مکان ارزشیابی نیز به اقتضای نوع ارزشیابی متفاوت است : از این حیث ارزشیابی می تواند حضوری و یا غیر حضوری باشد . هر کدام از این روشها نیز محاسنی دارد که می تواند مورد بحت قرار گیرد.
سیستم ارزشیابی :
با بررسی سیستمهای ارزشیابی موجود می توان پی برد که اغلب این سیستمها از بالا به پایین است و همیشه مسؤولان هستند که ارزیابی عملکرد کادر و نیروهای خود می پردازند. بکارگیری این سیستم در جای خود لازم و ضروری است اما از لحاظ مدیریت اسلامی دارای نقص است .
اصولاً‌یک تشکیلات پویا و زنده تشکیلاتی است که کلیه افراد آن به طور خود کار به ارزیابی عملکرد خود و همچنین همکاران خود بپردازند و با سرلوحه قرار دادن حدیث « کلکم راع و کلکم مسؤل عن رعیته » در تکمیل فرآیند ارزشیابی پایگاه نقش لازم را ایفا نمایند. در صورت تحقق این اصل در یک مجموعه نیاز به ارزشیابی بسیار کم می گردد چرا که هر یک از افراد خود یک نیروی ارزیابی به شمار می روند و سازمان ارزشیابی پایگاه فقط لازم است این امر را نهادینه و سازماندهی نماید.
در چنین تشکیلاتی می توان گفت ارزیابی از پایین به بالا انجام می شود و افراد آن با مقصردانستن خود که یکی از اصول تربیت اسلامی است به دنبال روش بهتر می گردند.
شیوه های ارزشیابی :
در حال حاضر ارزشیابی بصورت یک علم مدرن و آزمایش شده در آورده که دارای شقوق و بخشهای فراوانی می باشد و در زمینه اجرا نیز سیستمهای مختلفی پیدا کرده است . اما آنچه بعنوان مرسومترین و سالمترین و ساده ترین روشهای ارزشیابی در تشکیلاتی مانند پایگاه مقاومت بسیج می تواند مورد استفاده قرار گیرد بصورت اختصار بدین شرح است :
۱- مقایسه ای :
در این شیوه فرد یا برنامه مورد نظر با الگوهای عملی و تجربه های موفق مقایسه می شود و نقاط ضعف و قوت شناسایی و ثبت می شود.
بعلاوه در این شیوه لازم است شرح وظایف و اهداف عملیاتی افراد و برنامه ها در نظر گرفته شود و ضمن سنجش توان افراد و مجریان برنامه ها نظر کارشناسی ارائه شود . در این شیوه باید توجه داشت که مقایسه باعث سرزنش و نکوهش توانایی ها نگردد . و خصوصاً باعث نشود که افراد بخاطر تکرار الگوهای مدنظر برای توجیه عملکرد خود در صدد بهانه جویی و ایراد برآیند.
۲- چک لیست :
در این شیوه فرمها و برگه هایی به منظور ثبت گزارش و سنجش عملکرد افراد و مجموعه ها طراحی می گردد و در زمان مشخص جمع آوری می‌گردد.
۳- مصاحبه :
مصاحبه یکی از رایج ترین روشهای ارزشیابی و سنجش در بسیاری از تشکیلاتها مورد استفاده قرار می گیرد .
در این شیوه که در حال حاضر عمدتاً بمنظور گزینش و انتخاب افراد صورت می گیرد و صلاحیتهای فردی مورد بررسی قرار می گیرد لازم است مصاحبه کننده از اصول روانشناسی و تربیتی در حد مورد نیاز مطلع باشد تا بتواند در طول مدت مصاحبه از آن بهره گیرد .
البته مصاحبه لزوماً منحصر در گزینش نیست و می توان با نشست های دوستانه با افراد به صورت غیر رسمی به ارزیابی نظرات و مواضع آنها پرداخت .
۴-آمارگیری :
استفاده از آمار و ارقام به عنوان یک ضرورت در کارهای تشکیلاتی همیشه مورد تأیید بوده است که البته متأسفانه درمجموعه های بسیجی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
آمار واقعی می تواند مانند چراغی فرا روی مسؤولان یک مجموعه قرار گیرد و رشد یا افت شاخص هارا نشان دهد . چرا که خصوصیت توالی در عدد و رقم همیشه نشان دهنده تفاوت است و تفاضل اعداد نتیجه ای است که کمترمی تواند مورد تغییر سلیقه ها قرار گیرد . البته شرطی که آمارگیران از جمع آوری آمار غیر واقعی و کاذب بپرهیزند و متولیان آمارگیری نیز شاخصها را صحیح تعیین نمایند.
۵- صندوق پیشنهادات و انتقادات :
یک تشکیلات موفق تشکیلاتی است که همیشه خود را آماده شنیدن انتقادات و پیشنهادات بنماید. موفق تر از آن مجموعه ای است که خود را آماده پاسخگویی نشان بدهد . در این راستا سازمان ارزشیابی پایگاه باید به عنوان گوش شنوای تشکیلات نظرات و طرح های رسیده از داخل یا خارج مجموعه را جمع آوری و با جمع بندی و ارائه نظر هایی در ارزیابی خود از عملکرد قسمتها و واحد ها و حتی اشخاص مورد استفاده قرار دهد.
البته این امر به معنای انتقال و پذیرش تمام نظرات نیست اما بی توجهی به نظرات و گلایه ها معضلی است که معمولاً نارضایتی و عدم مقبولیت را به دنبال خواهد داشت و لذا باید به عنوان یک اصل و شیوه مهم مورد عنایت قرار گیرد .
روش تجزیه و تحلیل :
پس از استفاده از شیوه های فوق در روشهای زمانی و مکانی مقتضی و انجام عملیات ارزشیابی توسط نیروهای ارزیاب ، مدارک برای اظهار نظر و جمع بندی نهایی تحویل مسؤول ارزشیابی می گردد و وی ضمن بررسی نتایج حاصله با توجه به رضای خدا نظر کارشناسی خود را اعلام می نماید . و سپس به ارائه راه حل های کاربردی تصمیمات و لازم می پردازد . محصول این ارزشیابی به مسؤولین تشکیلات یا فرد معرفی شده برای مراجعه ارائه و یک نسخه از آن در بایگانی واحد نگهداری می گردد.
سفارشات و تذکرات :
نظر به اینکه واحد برنامه وارزشیابی پایگاه معمولاًمبادرت به ارزیابی افراد و بررسی برنامه‌های سایر واحدهانموده ونتایج بدست آمده از این ارزیابیها و بررسیهامی تواند درارائه نظرات و تصمیمات شورای پایگاه‌نقش مؤثّری داشته باشد و با توجّه به این که این واحد در پاره‌ای از مواردِکاری ممکن است از سوی برخی ازافراد سازمان – خدای ناخواسته – با مسایل خلاف شرع و عرف روبرو گردد، لازم دانسته شد تا در فصل‌اوّل نکاتی چند درباره نوع رفتار و عملکِرد اخلاقی و اجرایی کادر واحدبرنامه و ارزشیابی ذکر شود تا با نصب‌ُ العین قراردادن آن نکات همواره در مسیر ومنهاج اسلام ناب وصراط مستقیم ثابت قدم و استوار باشیم.
۱ ـ تبلیغ و ایجاد ارتباط صمیمانه و صادقانه و همراه با شرح صدر در میان سایر افراد پایگاه .
۲ ـ چشم پوشی و تغافل از خطاهای فکری و اجرایی افراد ( البتّه درپاره‌ای ازموارد جزیی ) و اتّخاذ رفتارسازنده و مدبّرانه با این موارد و اِعمال رفتار و اخلاق کریمانه در رفع و دفع این نوع از مسائل .
۳ ـ اتّخاذ نوعی ازمشی‌ْ ومنش به نحوی که سایرافراد مجموعه، این واحد را امین اسرار و محل‌ّ باز گویی‌مسایل و مشکلات فردی، جمعی، تشکیلاتی و… بدانند. همچنین کادر واحد می‌بایست طوری رفتارنمایدکه اعضای مجموعه، خود برای مشورت و شرح عملکرد جاری واحد خود مشتاقانه، صادقانه و با نیّات خیرو سازنده مراجعه نمایند. چرا که در غیر اینصورت دخالت مستقیم واحد برنامه وارزشیابی در این امور بااتّخاذ رفتاری ناشایست، احتمالاً ـ چه از طرف این واحد و چه از طرف دیگران ـ خالی از شائبه وبدون آلایش نخواهد بود .
۴ ـ برای آگاهی از مسائل جاری در مجموعه میتوان در بسیاری از طریق گپ دوستانه با اعضاء وارد شد و با بیان نکاتی ،باب انتقاد ناخودآگاه را به روی افراد باز نمود و نظرات آنها را شنید .
۵ ـ همواره باید این مهم‌ّ را در نظر داشت که هدف از راه‌اندازی و فعّالیّت در واحد برنامه وارزشیابی خدمت‌به بسیج سازمان و تلاش در راه پیاده کردن اهداف مقدّس اسلام ناب محمّدی (ص) و آرمانهای امام راحل (ره) و اوامر فرماندهی کل قوا، حضرت آیه اللّه العظمی امام خامنه‌ای در پایگاه است و می بایستی تمامی کارها با نیّات الهی، خیر خواهانه و سازنده باشد و بشدّت از منحرف‌شدن افکار و رفتار اعضادر این واحد به سِمَت عملکِردهای مزوّرانه و جاسوس مآبانه و همراه با خباثت‌جلوگیری نمود و در حین کار باید اخلاق اسلامی را ملازم با کار اعمال کرده و تبلیغ نمود.
۶ ـ به تبعیّت از حدیث نبوی(ص) که می‌فرماید: «کلّکم راع‌ٍ و کلّکم مسؤل‌ٌ عن رَعِیَّته» می‌بایستی واحدبرنامه و ارزشیابی هم در بین اعضای خود و هم در بین سایر اعضای پایگاه این دیدگاه را فراروی همگان بازکند که در واقع تمامی اعضای پایگاه عضو فعّال واحد این ارزشیابی بوده و همگی در راه اعتلای کلمة‌توحید و توحید کلمه ـ که شعار و خواسته امام راحل(ره) بوده است ـ تلاش و کوشش نموده و از بی تفاوتی‌نسبت به تمامی زوایای مجموعة مربوطه خودداری کرده و موفّقیّت، شکست و یا اشتباه دیگران را موفّقیّت،شکست و یا اشتباه خود بداند و در راه اصلاح هرچه بیشتر امور تلاش مجدّانه و همگانی بنمایند.
۷ ـ واحد برنامه و ارزشیابی باید به این امرمهم‌ّ توجّه داشته باشد که این واحد، یک واحد با قوّة قهریّه و اجرائیّه‌نیست بلکه همواره دلسوز، ناصح و خدمتگزاری صادق برای کل‌ّ افراد مجموعه است.
۸ ـ واحد برنامه و ارزشیابی در یک مجموعة صادق و هماهنگ همواره باید صلاحدید و تشخیص مسؤولان‌ما فوق را بر بررسیها و قضاوتهای خود مقدّم دانسته و خودسرانه وارد عمل نشود. چون همانطور که ذکرشد، این واحد یک واحد اجرایی و عمل کننده در مجموعه نیست بلکه وظیفه او برّرسی مداوم امور و اِخبارآن به مسؤولان سازمان است. مگر اینکه از طریق مسؤول تشکیلات به چنین کاری موظّف گردد.
۹ – این واحد باید از زود قضاوت کردن، تجسس، سوء ظن، غفلت، بی اطّلاع بودن از آخرین تصمیمات‌شورای پایگاه، اقدام عاجلانه و بدون تدقیق در مورد مسایل، خصوصاًدرمسائل اخلاقی، حیثیّتی، مشتبه وغیریقینی و غیره جداً خود داری نمایند.
۱۰- هیچ گاه از نقاط ضعف و یا قوّت افراد و یا واحدی از واحدها و یا کل‌ّ مجموعه سوء استفاده نکند ودانسته‌ها را در غیر محل‌ّ خود باز گو نکند و رازداری را پیشه خود نموده و آنچه را مطلّع می‌گردد در ارتباط،رفتار و اخلاق اسلامی او تأثیرات منفی نگذارد.
۱۱- کادر واحد باید به مسایل اخلاقی و تربیتی کاملاًآگاهی داشته و آن را در واحد برنامه ارزشیابی به‌کار گیرند.
۱۲- باید طوری رفتار نمود که نوع خبر و یارفتار و واکنش مراجعه کنندگان – که در برخی مواقع همراه باعدم تعادل و کم دقّتی در خبرگیری و خبر دهی است – در تحلیلها و قضاوتهای واحد برنامه و ارزشیابی‌تأثیرات منفی‌ای به جای نگذارد و باید سعی شود هر خبری را از راههای شرعی و مناسب دیگری نیز موردبرّرسی، تدقیق، توثیق و تصدیق قرار داده تا – خدای ناکرده – در این بین از کسی حقّی ضایع نشده و احیاناًهتک حرمتی نسبت به مؤمنان صورت نگیرد.